Zelfreflectie? Waar zit dat in de hersenen?
Het hangt er vanaf wat je onder het begrip verstaat. Iedereen reflecteert wel eens op zijn gedachten en gedrag. Dus iedereen doet aan zelfreflectie. Waarom zeggen managers dan wel eens over hun medewerkers dat ze geen ‘zelfreflectie’ hebben? Ze bedoelen dan dat sommige medewerkers te weinig verantwoordelijkheid nemen voor hun gedrag. Ze geven alles en iedereen de schuld behalve zichzelf.
De vraag is nu: kunnen we mensen dit afleren, of beter: kunnen we ze aanleren om introspectiever te worden en beter het verband te zien tussen hun gedachten en gedrag en het effect dat ze op anderen hebben? Bert Overbeek (pitchersupport.com) gaat op de vragen in.
Wat heb je nodig voor zelfreflectie?
Beeldvorming van je eigen gedrag. Je moet een mentale representatie, een idee hebben, van dat wat jij niet ziet maar anderen wel: je eigen gedrag. Dit beeld komt tot stand door samenwerking van je persoonlijkheid en de contexten waarin je je bevindt. Je moet een goed beeld ontwikkelen van dat wat je doet en initieert en het effect daarvan in de context waarin je je bevindt.
Je ziet je gedrag dus niet, anderen wel. Anderen zien je, horen je, voelen je, ruiken je. Zij nemen dat waar via hun neocortex. Het brein werkt zo, dat ze je gedrag vergelijken met de beelden die zij van gedrag hebben ontwikkeld in hun leven, en daar een oordeel op baseren.
Jouw handelingen en initiatieven en jouw gedrag beleef je niet via de neocortex, zoals je omgeving. Je bent bezig met samenwerken, overleven, aanvallen, eten en paren; hier zijn de amygdala aan het werk. Soms word je emotioneel; dan is de cortex cingularis actief. Mensen die goed zijn in het beheersen en controleren van hun innerlijke wereld, sturen hun gedrag vanuit de prefrontale cortex (pfc) en beogen daarmee een zeker effect.
Het verschil is duidelijk. Bij gedrag neemt de één waar, en de ander handelt en gebruikt daarbij andere hersendelen. Zelfreflectie is niets anders dan een duidelijk beeld krijgen van dat wat de omgeving waarneemt met de neocortex, wanneer jij gedrag vertoont dat je amygdala, je cortex cingularis en je pfc je helpen produceren.
Bij zelfreflectie gaat het dus om effectkennis van het eigen gedrag. Hierbij hebben we onze pfc nodig. Deze zorgt voor de coördinatie van al deze dingen en hebben we nodig bij het plannen, organiseren en bij de overall beeldvorming van ons eigen gedrag. De neurowetenschapper Goldberg noemt de pfc de dirigent van ons brein.
Bij zelfreflectie, de beeldvorming van het eigen gedrag in wisselwerking met de omgeving, gebruiken we de pfc om het werk van de (evolutionair) oudere en lagere hersendelen in beeld te krijgen. Deze beeldvorming is gevormd door erfelijkheid, factoren voor, tijdens en kort na onze geboorte en de contexten waarin we ons hebben ontwikkeld.
Als je nooit in contexten hebt geleefd waar mensen stil staan bij deze dingen, moet je het leren. Bij de één lukt dat sneller dan bij de ander. Het brein heeft tijd nodig om zich dit eigen te maken. De één heeft met dat aanleren van nieuwe dingen meer moeite dan de ander. Ook leert niet iedereen alles even snel aan.
Denk maar eens aan het voorbeeld van de verkoper die boekhouder moest worden. Dat duurde erg lang. Tenslotte leerde hij het aan, maar hij werd nooit een uitblinker en het kostte hem een boel extra inspanning; veel meer dan tijdens het verkopen.
Zelfreflectie, of beter: effectbewustzijn, is aan te leren, maar het zal de één een stuk makkelijker afgaan dan de ander. Simpelweg omdat de pfc van de één beter werkt dan die van de ander, en meer controle heeft over de lagere hersendelen. Wij spreken dan vaak van zelfdiscipline en wilskracht. Bij de een zal het jaren duren, en hij zal er nooit een uitblinker in worden; de ander leert het in korte tijd en dat gaat over het algemeen gemakkelijker wanneer je jonger bent en de hersenstructuur plastischer is dan wanneer je ouder bent. Op hogere leeftijd zijn echter ook nog veel dingen te leren.
Ze kosten alleen wat meer tijd. Je hersenstructuur en daarmee je perceptie ligt wat meer ‘vast’.
Hoe dan ook: zelfreflectie aanleren is een complex proces. Wat geen reden is om het niet te doen, natuurlijk. Het kan alleen lang duren. Dat is met alle dingen die we nieuw leren. Op basisscholen kan de één sneller veters strikken en de ander is beter in tekenen of timmeren. Hetzelfde geldt op latere leeftijd voor zelfreflectie.
Auteur: Bert Overbeek
Datum: 01-11-2012
Bron: jongebazen.nl
download artikel als pdf
[hr]Meer weten? Wij selecteerden de volgende boeken voor jou.
Praktijkboek intervisie
In hoeverre ben ik in staat om écht open en oordeelvrij te luisteren naar collega’s, en wat vraagt dat van mijn eigen reflectieve vermogen? Hoe kan ik intervisie inzetten als structureel instrument voor professionele ontwikkeling binnen mijn team of organisatie? Welke intervisiemethode past het beste bij de dynamiek, doelen en ontwikkelfase van mijn intervisiegroep? In Praktijkboek Intervisie – Proces & Methoden nemen
Docenten leren reflecteren
Wat in mijzelf raakt dit thema van reflectie het meest en waarom? Hoe kan ik mijn eigen (onbewuste) overtuigingen en waarden beter leren kennen door reflectie? Op welke manier kan ik mijn professionele handelen meer in lijn brengen met wie ik ten diepste ben? De kracht van reflectie van Fred Korthagen en Ellen Nuijten is een diepgravend en tegelijkertijd uiterst toegankelijk
Reflectie: de basis
In hoeverre durf ik eerlijk te kijken naar mijn eigen handelen, inclusief de ongemakkelijke kanten daarvan? Welke terugkerende patronen zie ik in mijn gedrag, en wat zeggen die over mijn overtuigingen of blinde vlekken? Hoe kan ik mijn reflectie verdiepen zodat het daadwerkelijk leidt tot bewustere keuzes en professioneel groeien? In Reflecteren: de basis neemt Mirjam Groen de lezer mee op een
[hr]
Aanvullende artikelen
Reflecteren en onderwijs: een taxonomie
Het artikel behandelt de ontwikkeling van een taxonomie van reflecteren in het onderwijs, gebaseerd op een analogie met de taxonomie van Bloom. Omdat het onderscheiden en stimuleren van verschillende vormen van reflecteren complex is, wordt een hiërarchisch model voorgesteld waarin reflectieve handelingen worden ingedeeld op niveaus van eenvoudig naar complex. Deze niveaus variëren van het reageren op concrete vragen over
Reflectie en portfolio en reflectie, wat te beoordelen?
Het artikel behandelt de rol van reflectie en portfolio’s in het competentiegericht onderwijs aan de Hogeschool van Amsterdam. Het onderstreept dat reflectie een essentieel onderdeel is voor het zichtbaar maken van de ontwikkeling van competenties bij studenten, waarbij het belangrijk is om reflectie te operationaliseren en te beoordelen. Er wordt besproken dat reflectie zowel kan worden gezien als een vaardigheid
Zeven levensfasen van leiders
Zeven levensfasen van leiders In lijn met ‘de zeven levensfasen van de man’ die Shakespeare beschrijft in As You Like It, kent ook het leven van businessleiders zeven fasen: kind, schooljongen, geliefde, soldaat, generaal, staatsman en wijsgeer. Wie deze ontwikkelingsfasen en de daarmee samenhangende issues en crises bestudeert kan veel leren over leiderschap. Niet dat de crises daardoor kunnen worden
[hr]
Tools om zelf toe te passen
Vier stoelen reflectie
Reflectie is meer dan denken over wat je hebt gedaan; het is een uitnodiging om te voelen, te ervaren en te groeien. Het Vierstoelenmodel biedt een fysieke en speelse manier om je innerlijke dialoog te verkennen en te verdiepen. Door letterlijk plaats te nemen op verschillende stoelen, krijg je inzicht in de diverse stemmen binnenin jezelf en hoe deze je
ABCD-reflectiemodel
Wat is er gebeurd? Aanleiding Wat was daaraan Belangrijk voor mij? Welke Conclusie trok ik daaruit over hoe te handelen? Deed ik dat ook werkelijk of deed ik iets anders? Welk Effect had datgene wat ik deed? F: Ben ik tevreden over hoe ik heb gehandeld? Klopt mijn analyse wel? Wat had ik anders kunnen doen? Download het ABCD-reflectiemodel als pdf
